Thuốc lá điện tử (TLĐT) hay còn gọi là vape đã xuất hiện tại Việt Nam từ hơn một thập kỷ trước và nhanh chóng trở thành một xu hướng phổ biến, đặc biệt trong giới trẻ. Bên cạnh những lợi ích được giới thiệu một cách có phần “màu hồng”, TLĐT ẩn chứa nhiều nguy cơ tiềm ẩn, tác động xấu đến sức khỏe con người, môi trường và xã hội. Bài viết của IDP.EDU sẽ đi sâu vào phân tích thực trạng, tác động và nguy cơ của Thuốc Lá Điện Tử tại Việt Nam, nhằm nâng cao nhận thức và cung cấp thông tin chính xác cho người đọc về loại sản phẩm này.
Thuốc lá điện tử là gì?
- Thuốc lá điện tử rất đa dạng về hình dạng và kích thước, nhưng kết cấu chung bao gồm một pin, một bộ đốt và buồng chứa dịch lỏng.
- Thuốc lá điện tử tạo khói mà người dùng hít vào phổi bằng cách đốt nóng dịch lỏng – vốn thường chứa nicotin, chất gây nghiện “khét tiếng” trong thuốc lá truyền thống, xì gà và các sản phẩm thuốc lá khác – chất tạo hương và các hóa chất tạo khói khác. Những người không hút thuốc nhưng lại đứng gần những người dùng thuốc lá điện tử cũng không may hít phải loại khói này khi người hút phả chúng vào không khí.
- Thuốc lá điện tử có rất nhiều tên gọi: “e-cigs,” “e-hookahs,” “mods,” “bút vape,” “vapes” …
- Một số thuốc lá điện tử được sản xuất dưới dạng thuốc điếu truyền thống, xì gà hay ống điếu, có loại giống cây bút, ổ USB và những vật dụng thường ngày khác.
- Thuốc lá điện tử có thể được dùng để hút cần sa và các chất gây nghiện khác.
Ảnh hưởng của thuốc lá điện tử đến sức khỏe
1. Nicotin và ảnh hưởng đến hệ tim mạch
- Nicotin là chất gây nghiện chính trong thuốc lá truyền thống và cũng có mặt trong TLĐT. Nicotin khi vào cơ thể sẽ kích thích hệ thần kinh trung ương, gây ra nhiều tác động xấu đến sức khỏe, đặc biệt là hệ tim mạch.
| Tác động của Nicotin | Ảnh hưởng đến sức khỏe |
|---|---|
| Tăng nhịp tim | Gây rối loạn nhịp tim, tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim |
| Tăng huyết áp | Tăng nguy cơ đột quỵ |
| Hẹp mạch máu | Giảm lưu lượng máu đến các cơ quan |
- Nghiên cứu cho thấy, việc sử dụng TLĐT cũng có thể dẫn đến các vấn đề về huyết áp, nhịp tim và các bệnh tim mạch khác. Nicotin trong TLĐT còn có thể gây tổn thương nội mạc mạch máu, tăng cường sự hình thành mảng bám, làm gia tăng nguy cơ xơ vữa động mạch.
2. Các hóa chất độc hại trong khói TLĐT
- Bên cạnh nicotin, khói TLĐT còn chứa nhiều hóa chất độc hại khác, bao gồm:
- Formaldehyde: Chất gây ung thư và gây kích ứng đường hô hấp.
- Acetaldehyde: Chất gây ung thư và tổn thương gan.
- Diacetyl: Chất gây bệnh phổi nghiêm trọng.
- Heavy Metals: Các kim loại nặng như chì, thủy ngân và cadmium có thể gây độc cho nhiều cơ quan trong cơ thể.
- Những hóa chất này có thể gây tổn thương niêm mạc phổi, viêm phế quản, hen suyễn, ung thư phổi và nhiều bệnh lý nguy hiểm khác.
3. Tác động đến sức khỏe sinh sản
- Việc sử dụng TLĐT trong thời kỳ mang thai có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe thai nhi, gây ra các vấn đề về sự phát triển của phổi, tim mạch, trí não và tăng nguy cơ sinh non, thai chết lưu.
- Nghiên cứu cho thấy, nicotin trong TLĐT có thể xuyên qua nhau thai và ảnh hưởng trực tiếp đến thai nhi.
4. Tác động đến hệ hô hấp
- Khói TLĐT chứa nhiều hạt siêu nhỏ có thể đi sâu vào phổi và gây ra các vấn đề về hô hấp như:
- Viêm phế quản, hen suyễn
- Phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD)
- Ung thư phổi
- Những người sử dụng TLĐT thường xuyên dễ bị viêm phế quản mãn tính, ho, khó thở, giảm chức năng phổi và tăng nguy cơ mắc các bệnh lý về đường hô hấp.
Thuốc lá điện tử: Một lựa chọn thay thế an toàn?
Có- nhưng đó không có nghĩa thuốc lá điện tử hoàn toàn an toàn. Khói từ thuốc lá điện tử chứa số hoá chất độc hại ít hơn hỗn hợp “chết chóc” của 7000 hóa chất của khói thuốc lá thông thường. Dù là vậy, khói thuốc lá điện tử vẫn chứa rất nhiều thành phần gây hại và tiềm ẩn nguy cơ gây hại, gồm nicotin, kim loại nặng như thiếc, hợp chất hữu cơ bay hơi và tác nhân gây ung thư.
Một câu hỏi lớn là liệu thuốc lá điện tử có thể giúp người trưởng thành cai thuốc không?
Thuốc lá điện tử cho đến nay vẫn chưa được FDA chấp nhận là một biện pháp cai thuốc lá. Nhóm Đặc Nhiệm Về Dịch Vụ Phòng Bệnh Của Hoa Kỳ (U.S. Preventive Services Task Force) đã đưa ra khuyến cáo rằng không có bằng chứng cho thấy thuốc lá điện tử có hiệu quả giúp cai nghiện thuốc ở người trưởng thành, kể cả phụ nữ mang thai.
- Cho đến nay, kết quả của các nghiên cứu vẫn rất bất đồng. Từ hai thử nghiệm ngẫu nhiên có kiểm soát từ tổ chức Cochrane cho thấy thuốc lá điện tử chứa nicotin có thể giúp người hút thuốc ngừng hút thuốc trong thời gian dài hơn so với sử dụng thuốc lá điện tử chứa giả dược. Tuy nhiên, những nghiên cứu đến thời điểm này vẫn có những giới hạn nhất định như số lượng mẫu ít, mẫu nhỏ và biên sai số rộng xung quanh các ước tính.
- Một nghiên cứu gần đây của CDC cho thấy rất nhiều người trưởng thành đang sử dụng thuốc lá điện tử để cai thuốc, tuy nhiên, hầu hết trong số họ không ngừng hút thuốc lá truyền thống mà thay vào đó là sử dụng song song. Sử dụng song song cả hai sản phẩm không phải là cách nên làm để bảo vệ sức khỏe, dù bạn đang dùng thuốc lá điện tử, thuốc lá không khói hoặc các sản phẩm khác cùng với thuốc lá truyền thống. Hút thuốc lá, dù chỉ vài điếu một ngày rất nguy hiểm, để bảo vệ sức khoẻ, cần nhất là hãy cai thuốc hoàn toàn nhanh nhất có thể.
Tác động của thuốc lá điện tử đến môi trường
1. Tác động đến chất lượng không khí
- Khói TLĐT chứa nhiều hạt siêu nhỏ có thể gây ô nhiễm không khí, ảnh hưởng đến sức khỏe của những người xung quanh, đặc biệt là trẻ em, người già và người có bệnh lý hô hấp.
- Khói TLĐT cũng có thể tạo ra các chất độc hại khác như formaldehyde, acetaldehyde, các kim loại nặng và các chất hữu cơ dễ bay hơi, gây ô nhiễm không khí trong nhà và ngoài trời.
2. Tác động đến chất thải
- Bộ phận của TLĐT như pin, cartridge, bộ phận gia nhiệt, thường được làm từ các vật liệu khó phân hủy, gây ô nhiễm môi trường nếu không được xử lý một cách phù hợp.
- Lượng pin thải ra từ TLĐT ngày càng lớn, gây ra các nguy cơ ô nhiễm môi trường do pin chứa nhiều hóa chất độc hại.
3. Ảnh hưởng đến hệ sinh thái
- Khói TLĐT có thể ảnh hưởng đến sức khỏe của động vật, cây cối và các sinh vật khác trong hệ sinh thái.
- Các chất độc hại trong khói TLĐT có thể tích tụ trong đất, nước và không khí, làm ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng đến sự phát triển của hệ sinh thái.
Sự phổ biến và xu hướng sử dụng thuốc lá điện tử ở Việt Nam
1. Thống kê về sử dụng thuốc lá điện tử
- Việc thu thập dữ liệu về sử dụng TLĐT tại Việt Nam còn hạn chế, chưa có thống kê chính xác về số lượng người sử dụng TLĐT ở các độ tuổi khác nhau.
- Tuy nhiên, theo khảo sát gần đây, tỉ lệ người sử dụng TLĐT ở Việt Nam đang có xu hướng gia tăng, với tỉ lệ người trẻ sử dụng TLĐT cao hơn so với người lớn tuổi.
- Ở Hoa Kỳ, giới trẻ đang sử dụng thuốc lá điện tử nhiều hơn người trưởng thành.
- Năm 2018 đánh dấu mốc hơn 3,6 triệu học sinh trung học và trung học phổ thông ghi nhận sử dụng thuốc lá điện tử trong 30 ngày trước, bao gồm 4,9% học sinh trung học và 20,8% học sinh trung học phổ thông.
- Năm 2017, 2.8% số người trưởng thành ở Hoa Kỳ đang sử dụng thuốc lá điện tử.
- Năm 2015, tổng quan trong số người trưởng thành đang sử dụng thuốc lá điện tử, thì có 58,8% người dùng thường xuyên, 29,8% người từng sử dụng, còn 11,4% người không hay dùng thuốc lá điện tử.
Nếu bạn chưa bao giờ hút thuốc hoặc dùng các sản phẩm tương tự hay thuốc lá điện tử, đừng thử dù chỉ một lần. Thuốc lá điện tử không an toàn cho thanh thiếu niên, thanh niên, phụ nữ có thai hoặc người lớn hiện không sử dụng các sản phẩm từ thuốc lá. các nhà khoa học vẫn có nhiều vấn đề để nghiên cứu về việc liệu thuốc lá điện tử có hiệu quả trong hỗ trợ cai thuốc hay không.
2. Lý do sử dụng thuốc lá điện tử
- Các lý do phổ biến khiến người dùng sử dụng TLĐT:
- Cai nghiện thuốc lá truyền thống: TLĐT được quảng cáo là một công cụ giúp cai nghiện thuốc lá.
- Hương vị đa dạng: TLĐT có nhiều mùi vị hấp dẫn, tạo cảm giác mới lạ.
- Giảm thiểu mùi hôi: TLĐT có mùi thơm hơn so với thuốc lá truyền thống.
- Xu hướng thời trang: TLĐT được xem là một phần của xu hướng thời trang, đặc biệt trong giới trẻ.
3. Xu hướng sử dụng thuốc lá điện tử
- Xu hướng sử dụng TLĐT tại Việt Nam đang có những thay đổi:
- Sự gia tăng của các loại TLĐT mới, công nghệ cao.
- Sự phổ biến của các quán vape và cộng đồng người sử dụng TLĐT.
- Các chiến dịch quảng cáo và tiếp thị TLĐT ngày càng tinh vi, nhắm mục tiêu vào giới trẻ.
Những giải pháp để kiểm soát và hạn chế tác hại của thuốc lá điện tử
1. Hoàn thiện luật pháp về thuốc lá điện tử
- Cần ban hành luật pháp cụ thể về TLĐT, quy định rõ ràng về sản xuất, nhập khẩu, kinh doanh, sử dụng và quản lý TLĐT.
- Luật pháp cần bao gồm các quy định về:
- Độ tuổi được phép sử dụng TLĐT.
- Các tiêu chuẩn về thành phần, bao bì, nhãn mác TLĐT.
- Các biện pháp kiểm soát quảng cáo TLĐT.
- Các biện pháp xử phạt đối với các hành vi vi phạm về TLĐT.
2. Nâng cao nhận thức về thuốc lá điện tử
- Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục về tác hại của TLĐT, đặc biệt đối với giới trẻ.
- Sử dụng nhiều hình thức tuyên truyền phù hợp với từng đối tượng, như:
- Tuyên truyền qua các phương tiện truyền thông đại chúng.
- Tổ chức các buổi nói chuyện, tọa đàm về TLĐT.
- Xây dựng tài liệu, video tuyên truyền về TLĐT.
3. Hạn chế tiếp cận thuốc lá điện tử
- Khuyến khích các cửa hàng bán lẻ hạn chế bán TLĐT cho người dưới 18 tuổi.
- Cấm quảng cáo TLĐT trên các phương tiện truyền thông, đặc biệt là các phương tiện truyền thông nhắm mục tiêu vào giới trẻ.
4. Kiểm soát các sản phẩm thuốc lá điện tử
- Tăng cường kiểm tra, giám sát việc sản xuất, kinh doanh và sử dụng TLĐT.
- Xử lý nghiêm các hành vi vi phạm về sản xuất, kinh doanh TLĐT như:
- Bán TLĐT cho người dưới 18 tuổi.
- Quảng cáo TLĐT trái phép.
- Sản xuất, kinh doanh TLĐT không đạt chuẩn.
Thuốc lá điện tử dù được quảng cáo là lựa chọn thay thế an toàn hơn thuốc lá truyền thống, nhưng thực tế ẩn chứa nhiều nguy cơ tiềm ẩn cho sức khỏe con người, môi trường và xã hội. Việc gia tăng sử dụng thuốc lá điện tử , đặc biệt trong giới trẻ, đặt ra nhiều thách thức trong công tác kiểm soát và hạn chế tác hại của TLĐT. Để bảo vệ sức khỏe của cộng đồng, cần có những giải pháp đồng bộ từ phía cơ quan chức năng, doanh nghiệp và người dân, nhằm nâng cao nhận thức, hoàn thiện luật pháp, quản lý chặt chẽ và hạn chế tối đa tác hại của TLĐT.
