Bệnh Zona thần kinh: Nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị

Bệnh zona thần kinh, hay còn gọi là giời leo, là một bệnh nhiễm trùng da do virus Varicella zoster (VZV) gây nên. Virus này cũng là tác nhân gây bệnh thủy đậu. Sau khi khỏi bệnh thủy đậu, virus VZV vẫn tồn tại trong cơ thể ở trạng thái tiềm ẩn, có thể tái hoạt động bất kỳ lúc nào, gây ra bệnh zona. Bệnh zona có thể gây đau đớn, khó chịu và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh. IPD.EDU sẽ dông hành và  cung cấp thông tin chi tiết về bệnh zona thần kinh, bao gồm nguyên nhân, triệu chứng, phương pháp điều trị và cách phòng ngừa.

Hiểu rõ hơn về bệnh zona thần kinh

1.1. Bệnh zona thần kinh là gì?

• Bệnh zona thần kinh còn gọi là bệnh zona, tên tiếng Anh là shingles, trong dân gian còn được gọi với tên gọi là “giời leo”. Bệnh zona là bệnh nhiễm trùng da do virus thần kinh Varicella zoster (VZV) – virus gây bệnh thủy đậu, thuộc họ virus herpes gây nên. Sau khi người bệnh bị bệnh thuỷ đậu đã khỏi thì vẫn còn một số virus Varicella tồn tại ở trạng thái tiềm tàng nhưng không gây bệnh. Các virus này cư trú ở các hạch thần kinh trong nhiều tháng, nhiều năm. Khi gặp các điều kiện thuận lợi như: suy giảm miễn dịch, các sang chấn tinh thần hoặc suy nhược cơ thể… loại virus này sẽ tái hoạt. Chúng nhân lên và phát triển lan truyền ra các đầu dây thần kinh cảm giác làm tổn thương niêm mạc, da từ đó gây nên bệnh zona. Đó chính là lý do mà zona là một bệnh ngoài da nhưng lại có tổn thương gốc ở dây thần kinh.

1.2. Nguyên nhân gây bệnh zona thần kinh

Bệnh zona thần kinh xảy ra khi virus Varicella zoster (VZV) – loại virus gây bệnh thủy đậu, tái hoạt động. Sau khi người bị bệnh thủy đậu đã khỏi thì virus VZV vẫn tồn tại ở trạng thái tiềm tàng, không gây bệnh. Virus này cư trú ở các hạch thần kinh trong nhiều tháng, nhiều năm.

Khi gặp các điều kiện thuận lợi như:

• Suy giảm miễn dịch: Hệ miễn dịch suy yếu do tuổi tác, bệnh tật, sử dụng thuốc ức chế miễn dịch,…
• Các sang chấn tinh thần: Căng thẳng, stress,…
• Suy nhược cơ thể: Thiếu ngủ, ăn uống không điều độ, cơ thể mệt mỏi,…

Virus VZV sẽ tái hoạt động. Chúng nhân lên và phát triển lan truyền ra các đầu dây thần kinh cảm giác làm tổn thương niêm mạc, da từ đó gây nên bệnh zona.

1.3. Bệnh zona thần kinh có lây không?

Người bệnh zona thần kinh không thể lây bệnh trực tiếp cho người khác. Khi tiếp xúc trực tiếp với mụn nước trên cơ thể người bệnh zona, người tiếp xúc có khả năng bị nhiễm virus varicella-zoster (nguyên nhân gây bệnh). Khi bị nhiễm virus mà trước đây chưa bị thủy đậu hoặc chưa chích vắc-xin thủy đậu thì người nhiễm có nguy cơ phát bệnh thủy đậu. Sau khi lành bệnh thủy đậu thì có thể bị zona.

Bệnh zona thần kinh là bệnh truyền nhiễm, có thể dễ lây lan trong gia đình và khu vực vào mùa hè, mùa mưa, khi thời tiết giao mùa do tiếp xúc hoặc sinh hoạt chung với những người mắc bệnh. Bệnh có thể tự khỏi trong vòng 2 – 3 tuần và có thể lây truyền virus từ người này sang người khác nếu tiếp xúc với dịch mụn nước.

Những người mặc dù đã tiêm phòng ngừa bệnh zona thần kinh hay thủy đậu vẫn có thể mắc bệnh khi hệ miễn dịch không bền vững do khi ở chung với người bệnh zona, có những tiếp xúc thông thường như dùng chung khăn mặt, khăn tắm với người bệnh. Khi những mụn nước do bệnh zona đã khô, tróc vảy, bệnh không còn khả năng lây nhiễm. Ngoài ra, bệnh zona thần kinh còn có thể lây truyền từ người bị nhiễm sang trẻ em hay người lớn mà những người này trước đây không mắc bệnh thuỷ đậu, những người đã mắc bệnh thuỷ đậu sẽ không bị nhiễm zona từ người khác.

Làm thế nào để phòng ngừa zona thần kinh hiệu quả?

2.1. Tiêm phòng vắc xin

Vắc xin phòng bệnh zona thần kinh là biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất. Vắc xin này được khuyến cáo cho người từ 50 tuổi trở lên, đặc biệt là những người có hệ miễn dịch suy yếu, những người đã từng bị thủy đậu hoặc những người có nguy cơ cao mắc bệnh zona.

Vắc xin phòng bệnh zona thần kinh có những ưu điểm:

• Hiệu quả: Vắc xin giúp giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh zona và giảm mức độ nghiêm trọng của bệnh.
• An toàn: Vắc xin đã được chứng minh là an toàn và hiệu quả.
• Giảm chi phí: Vắc xin giúp giảm chi phí điều trị và biến chứng của bệnh zona.

Khi bị bệnh zona thần kinh, để tránh lây lan bệnh ra diện rộng và lây sang cho người khác, người bệnh cần lưu ý:

• Tuyệt đối không gãi, chà xát và để xà phòng, nước bẩn tiếp xúc với vùng da bị nhiễm bệnh. Điều này sẽ làm các mụn nước vỡ ra và gây nên nguy cơ nhiễm trùng rất cao.
• Giữ cho vùng da bị zona luôn sạch sẽ, rửa vết thương bằng nước muối loãng để sát khuẩn hoặc bằng thuốc rửa chuyên biệt mà bác sĩ chỉ định.
• Rửa tay sạch sẽ thường xuyên, đúng cách nhất là trước và sau khi chăm sóc vùng da bị tổn thương, mặc quần áo thoải mái, không bó sát vào vùng da tổn thương.
• Tuyệt đối không tiếp xúc với phụ nữ mang thai, trẻ em, trẻ sơ sinh thiếu tháng hoặc nhẹ cân, những người suy giảm miễn dịch, những người chưa từng mắc thủy đậu, zona trong hay chưa chích ngừa thủy đậu cho đến khi lành bệnh.
• Chỉ dùng thuốc đã có sự đồng ý của bác sĩ, không tự ý dùng thuốc..

Lưu ý:

• Vắc xin phòng bệnh zona thần kinh  không phải là 100% hiệu quả.
• Có thể gặp một số tác dụng phụ nhẹ sau tiêm vắc xin, như đau nhức tại chỗ tiêm, sốt nhẹ, mệt mỏi, đau đầu,…

Chẩn đoán và điều trị zona thần kinh

4.1. Chẩn đoán

• Khám bệnh lâm sàng: Bác sĩ sẽ hỏi về tiền sử bệnh, triệu chứng của người bệnh và tiến hành khám lâm sàng để đánh giá tình trạng bệnh.
• Xét nghiệm:
  • Xét nghiệm máu: Khám phá virus VZV trong máu.
  • Xét nghiệm tế bào: Xét nghiệm tế bào lấy từ nốt ban zona.

4.2. Điều trị

• Mục tiêu điều trị:
  • Giảm nhẹ triệu chứng,
  • Ngăn ngừa biến chứng,
  • Ngắn rút thời gian mắc bệnh,
  • Hạn chế nguy cơ tái phát.
• Phương pháp điều trị bệnh zona thần kinh:
  • Thuốc kháng virus:
    • Thuốc kháng virus là phương pháp điều trị chính cho bệnh zona.
    • Giúp ức chế sự nhân lên của virus VZV, làm giảm mức độ nghiêm trọng của bệnh và rút ngắn thời gian mắc bệnh.
    • Các loại thuốc kháng virus thường dùng để điều trị zona: Acyclovir, Valacyclovir, Famciclovir,…
  • Thuốc giảm đau:
    • Giúp giảm đau, khó chịu, tăng cường hiệu quả điều trị.
    • Các loại thuốc giảm đau thường dùng: Paracetamol, Ibuprofen,…
  • Thuốc bôi:
    • Thuốc bôi có chứa corticosteroid giúp giảm sưng, ngứa, đau tại chỗ.
    • Thuốc bôi có chứa lidocain giúp giảm đau tại chỗ.
  • Liệu pháp ánh sáng:
    • Liệu pháp ánh sáng có thể giúp giảm đau và thúc đẩy quá trình lành vết thương.
  • Liệu pháp thần kinh:
    • Liệu pháp thần kinh bao gồm một số kỹ thuật giúp giảm đau, ví dụ như châm cứu, vật lý trị liệu, liệu pháp hành vi,…
  • Điều trị biến chứng:
    • Nếu bệnh nhân bị biến chứng của zona, cần điều trị phù hợp, ví dụ như sử dụng kháng sinh để điều trị viêm da, kháng virus để điều trị viêm màng não,…

Thuốc điều trị bệnh zona thần kinh phổ biến

Bảng 1. Thuốc điều trị zona thần kinh phổ biến

Tên thuốc	Loại thuốc	Cơ chế tác dụng	Liều dùng	Tác dụng phụ
Acyclovir	Thuốc kháng virus	Ức chế sự nhân lên của virus VZV	Người lớn: 800 mg x 5 lần/ngày, trong 7-10 ngày.	Buồn nôn, nôn, đau đầu, chóng mặt, tiêu chảy.
Valacyclovir	Thuốc kháng virus	Ức chế sự nhân lên của virus VZV	Người lớn: 1 g x 3 lần/ngày, trong 7 ngày.	Buồn nôn, nôn, đau đầu, chóng mặt, tiêu chảy.
Famciclovir	Thuốc kháng virus	Ức chế sự nhân lên của virus VZV	Người lớn: 500 mg x 3 lần/ngày, trong 7 ngày.	Buồn nôn, nôn, đau đầu, chóng mặt, tiêu chảy.

Lưu ý:

• Liều dùng thuốc có thể thay đổi tùy thuộc vào tình trạng bệnh, tuổi tác, sức khỏe của người bệnh.
• Nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc nào.
• Tuyệt đối không tự ý mua thuốc về điều trị mà không có chỉ định của bác sĩ.

Chăm sóc tại nhà cho bệnh nhân zona thần kinh

Chăm sóc tại nhà cho bệnh nhân zona thần kinh là một phần quan trọng trong quá trình điều trị, giúp người bệnh nhanh chóng hồi phục.

5.1. Vệ sinh da

• Rửa sạch vùng da bị tổn thương bằng nước ấm và xà phòng nhẹ nhàng.
• Sử dụng khăn mềm để lau khô vùng da bị tổn thương.
• Tránh dùng các loại xà phòng, mỹ phẩm có thành phần gây kích ứng.
• Không cào, gãi vùng da bị tổn thương để tránh làm tổn thương da và nhiễm trùng.

5.2. Chườm lạnh

• Chườm lạnh lên vùng da bị tổn thương giúp giảm đau, sưng, ngứa.
• Dùng túi đá hoặc khăn sạch ngâm trong nước lạnh, bọc trong một lớp vải mỏng, chườm lên vùng da bị tổn thương trong 15-20 phút mỗi lần, 3-4 lần mỗi ngày.

5.3. Mặc quần áo rộng rãi, thoáng khí

• Mặc quần áo bằng chất liệu cotton, thấm hút mồ hôi tốt, tránh mặc quần áo chật, bó sát.
• Tránh mặc quần áo tối màu hoặc có màu sắc sặc sỡ, vì có thể làm tăng nhiệt độ và kích ứng da.

5.4. Uống nhiều nước

• Uống nhiều nước giúp cơ thể đào thải độc tố, bổ sung nước cho da, giúp da nhanh chóng phục hồi.
• Nên uống nước lọc, nước hoa quả, nước ép trái cây,…

5.5. Nghỉ ngơi

• Nghỉ ngơi đầy đủ giúp cơ thể phục hồi sức khỏe, nhanh chóng hồi phục sau bệnh.
• Tránh hoạt động gắng sức, làm việc quá sức.

5.6. Tránh tiếp xúc với ánh nắng mặt trời

• Ánh nắng mặt trời có thể làm tăng nhiệt độ, kích ứng da, làm cho tình trạng bệnh trở nên nghiêm trọng hơn.
• Sử dụng kem chống nắng có SPF 30 trở lên khi ra ngoài trời.
• Mặc quần áo dài tay, đội mũ nón khi ra ngoài trời.

5.7. Kiểm soát căng thẳng

• Căng thẳng có thể làm cho bệnh zona trở nên nghiêm trọng hơn.
• Hãy tìm cách giải tỏa căng thẳng như: tập yoga, thiền định, nghe nhạc, đọc sách,…

5.8. Sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ

• Tuyệt đối không tự ý ngưng thuốc hoặc thay đổi liều dùng.
• Nên thông báo cho bác sĩ nếu bạn gặp bất kỳ tác dụng phụ nào khi sử dụng thuốc.

Vai trò của chế độ ăn uống trong điều trị bệnh zona thần kinh

Chế độ ăn uống hợp lý là một phần quan trọng trong việc điều trị và phòng ngừa bệnh zona thần kinh. Một chế độ ăn uống giàu dinh dưỡng giúp tăng cường sức đề kháng, hỗ trợ cơ thể chống lại virus VZV, giúp người bệnh nhanh chóng hồi phục.

6.1. Uống nhiều nước

• Uống đủ nước giúp cơ thể đào thải độc tố, duy trì hoạt động bình thường, giúp da nhanh chóng phục hồi.
• Nên uống nước lọc, nước hoa quả, nước ép trái cây,…

6.2. Ăn nhiều trái cây và rau củ

• Trái cây và rau củ chứa nhiều vitamin, khoáng chất cần thiết cho hệ miễn dịch, giúp tăng cường sức đề kháng.
• Hãy bổ sung các loại trái cây và rau củ có màu sắc đa dạng để cung cấp đầy đủ các loại vitamin và khoáng chất.

6.3. Bổ sung thực phẩm giàu kẽm

• Kẽm là một khoáng chất quan trọng giúp tăng cường hệ miễn dịch, chống lại virus VZV.
• Thực phẩm giàu kẽm: Hàu, thịt bò, thịt gà, cá hồi, các loại hạt,…

6.4. Bổ sung thực phẩm giàu vitamin C

• Vitamin C là một chất chống oxy hóa mạnh, giúp tăng cường sức đề kháng, hỗ trợ cơ thể chống lại bệnh tật.
• Thực phẩm giàu vitamin C: Cam, quýt, bưởi, dâu tây, ớt chuông,…

6.5. Hạn chế đồ uống có cồn, chất kích thích

• Cồn và chất kích thích ảnh hưởng đến hệ miễn dịch, làm giảm khả năng chống lại virus VZV.
• Nên hạn chế sử dụng các loại đồ uống có cồn, chất kích thích như rượu bia, thuốc lá,…

Bệnh zona thần kinh là một căn bệnh gây ra không ít khó khăn và đau đớn cho người bệnh. Tuy nhiên, việc nâng cao nhận thức và sự hiểu biết về bệnh này có thể giúp giảm thiểu nguy cơ và những biến chứng nghiêm trọng. Bằng cách thực hiện các biện pháp phòng ngừa hiệu quả, như tiêm vắc xin zona đúng lúc và duy trì một lối sống lành mạnh, chúng ta có thể giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh và giảm đau khi bệnh đã xảy ra.