Bệnh Ung thư vòm họng là một căn bệnh ác tính nguy hiểm, gây ảnh hưởng đến vùng mũi họng và có thể lan rộng đến các khu vực khác của cơ thể. Bệnh thường được phát hiện muộn vì các triệu chứng ban đầu thường bị nhầm lẫn với các bệnh lý đường hô hấp thông thường. Ở Việt Nam, ung thư vòm họng tương đối phổ biến, chiếm khoảng 3% tổng số bệnh nhân ung thư được chẩn đoán mỗi năm. Do đó, hiểu biết về ung thư vòm họng, các triệu chứng, phương pháp chẩn đoán, điều trị và phòng ngừa là rất cần thiết để bảo vệ sức khỏe.
Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ gây ung thư vòm họng
1. Nguyên nhân chính xác chưa được xác định
Nguyên nhân gây bệnh cụ thể của ung thư vòm họng chưa được làm rõ, nhưng đã xác định được nhiều yếu tố nguy cơ làm tăng nguy cơ mắc bệnh. Các yếu tố này bao gồm: nhiễm virus EBV hoặc HPV, môi trường sống bị ô nhiễm (thường xuyên tiếp xúc với khói, bụi, chất độc hại), thói quen ăn uống (ăn nhiều thực phẩm muối như trứng muối, cá muối, dưa cà muối), uống nhiều bia rượu, hút thuốc lá, yếu tố di truyền (người có người thân trong gia đình bị ung thư vòm họng thì có nguy cơ bị bệnh cao hơn người bình thường) và tuổi tác (càng lớn tuổi thì nguy cơ mắc bệnh càng cao).
2. Vai trò của virus EBV & HPV
Virus Epstein-Barr (EBV) và virus Human papillomavirus (HPV) được xem là những tác nhân chính có thể gây ung thư vòm họng. EBV là một loại virus phổ biến, thường gây ra bệnh nhiễm trùng nhẹ như sốt, đau họng. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, EBV có thể gây ra ung thư vòm họng.
HPV cũng là một loại virus phổ biến có thể gây ra nhiều loại ung thư khác, bao gồm ung thư cổ tử cung, ung thư hậu môn và ung thư vòm họng. Các loại HPV phổ biến nhất liên quan đến ung thư vòm họng là HPV 16 và HPV 18.
3. Bảng tóm tắt các yếu tố nguy cơ
| Yếu tố nguy cơ | Mô tả |
|---|---|
| Nhiễm virus EBV | Gây nhiễm trùng vòm họng, có thể làm tăng nguy cơ ung thư |
| Nhiễm virus HPV | Gây nhiễm trùng vòm họng, có thể làm tăng nguy cơ ung thư |
| Môi trường ô nhiễm | Tiếp xúc với khói bụi, hóa chất độc hại |
| Thói quen ăn uống | Tiêu thụ nhiều thực phẩm muối, đồ ăn chế biến sẵn |
| Uống nhiều bia rượu | Rượu là chất độc hại, có thể tổn thương niêm mạc vòm họng |
| Hút thuốc lá | Gây tổn thương niêm mạc vòm họng, tăng nguy cơ ung thư |
| Yếu tố di truyền | Tiền sử gia đình bị ung thư vòm họng |
| Tuổi tác | Nguy cơ tăng lên theo tuổi tác |
Triệu chứng và dấu hiệu sớm của ung thư vòm họng
Ung thư vòm họng ở giai đoạn đầu thường không có triệu chứng rõ ràng, khiến việc phát hiện sớm trở nên khó khăn. Tuy nhiên, cần chú ý đến những dấu hiệu bất thường sau đây:
1. Triệu chứng thường gặp
- Sổ mũi kéo dài, khó thở: Sổ mũi thường xuyên, khó thở, hoặc khó thở khi ngủ có thể là dấu hiệu của viêm mũi dị ứng hoặc viêm mũi mãn tính, nhưng cũng có thể là dấu hiệu ung thư vòm họng, triệu chứng điển hình ung thư vòm họng là ngạt mũi một bên, lúc đầu ngạt từng lúc, có thể kèm theo chảy máu mũi. Có biểu hiện này là khối u phát triển ra phía trước, tực tiếp chèn ép vào lỗ mũi sau, hoặc phối hợp làm nặng thêm các bệnh hô hấp như nhiễm trùng hay viêm mũi.
- Đau họng, đau tai: Biểu hiện này chứng tỏ khối u đang phát triển gây tổn thương niêm mạc và các cấu trúc vùng hầu-họng, kết quả là gây cảm giác đau khi nói hoặc nuốt.Tiếp sau đó, cổ họng bắt đầu đau rát nặng hơn dẫn tới hiện tượng khản tiếng. Các triệu chứng trên tuy dễ nhầm lẫn nhưng có thể phân biệt với các bệnh hô hấp khác bằng 1 đặc điểm chung đó là thường đau ở cùng 1 bên cổ họng, tăng dần và dùng thuốc điều trị không đỡ.Do đó, người có các triệu chứng trên về đường hô hấp thì nên chú ý thêm các triệu chứng phân biệt. Nếu đã tự dùng thuốc điều trị các bệnh như cảm cúm, đau họng,… mà không khỏi, thời gian kéo dài 3 tuần trở nên thì nên đến cơ sở chuyên khoa để tầm soát bệnh ung thư vòm họ
- Giọng nói thay đổi: Giọng khàn, khó nói, hoặc mũi nói có thể là dấu hiệu của polyp thanh quản hoặc ung thư vòm họng.
- Khó nuốt, nuốt đau: Khó nuốt, nuốt đau, hoặc cảm giác vướng víu khi nuốt có thể là dấu hiệu của ung thư vòm họng, ung thư thực quản hoặc ung thư thanh quản.
- Sưng cổ: Sưng cổ, cứng cổ, hoặc có khối u ở cổ có thể là dấu hiệu của ung thư vòm họng, ung thư tuyến giáp hoặc ung thư hạch.
2. Triệu chứng ít gặp
- Răng lung lay: Răng lung lay, và chảy máu chân răng có thể là dấu hiệu của ung thư vòm họng.
- Chảy máu mũi: Chảy máu mũi thường xuyên, không rõ nguyên nhân có thể là dấu hiệu của ung thư vòm họng.
- Mất thính lực: Mất thính lực đột ngột, không rõ nguyên nhân có thể là dấu hiệu của ung thư vòm họng.
- Mắt lồi: Mắt lồi có thể là dấu hiệu của áp lực lên mắt do khối u ung thư vòm họng.
3. Lưu ý
- Các triệu chứng trên có thể là dấu hiệu của nhiều bệnh lý khác nhau, không nhất thiết là ung thư vòm họng.
- Nếu bạn có bất kỳ triệu chứng nào bất thường, đặc biệt là các triệu chứng kéo dài, nên đến gặp bác sĩ chuyên khoa tai mũi họng để được thăm khám và chẩn đoán chính xác.
Phương pháp chẩn đoán ung thư vòm họng
Để xác định chính xác bệnh nhân có bị ung thư vòm họng hay không, bác sĩ sẽ thực hiện một số xét nghiệm và thủ thuật sau:
1. Khám lâm sàng
Bác sĩ sẽ thăm khám vùng mũi họng, quan sát kỹ lưỡng về màu sắc, hình thái và kích thước của niêm mạc, nhất là vòm họng. Đồng thời, bác sĩ sẽ hỏi về lịch sử bệnh, sinh hoạt và yếu tố nguy cơ để đánh giá khả năng bị ung thư vòm họng.
2. Nội soi mũi họng
Nội soi mũi họng là kỹ thuật thăm khám vùng mũi họng bằng dụng cụ nội soi có camera. Phương pháp này giúp bác sĩ quan sát trực tiếp vùng mũi họng, phát hiện các bất thường của niêm mạc, như viêm, sưng, khối u, và lấy mẫu sinh thiết để xét nghiệm.
3. Xét nghiệm sinh thiết
Xét nghiệm sinh thiết là phương pháp lấy mẫu mô ở vùng mũi họng để xét nghiệm dưới kính hiển vi. Xét nghiệm này giúp xác định chính xác bệnh nhân có bị ung thư vòm họng hay không, và xác định loại ung thư và giai đoạn của ung thư.
4. Các xét nghiệm hỗ trợ
- Xét nghiệm máu: Xét nghiệm máu có thể kiểm tra chức năng gan, thận và cơ thể, đánh giá tình trạng sức khỏe chung của bệnh nhân.
- Chụp X-quang: Chụp X-quang có thể phát hiện các bất thường ở vùng mũi họng, như khối u, xương bị ảnh hưởng.
- Chụp cắt lớp vi tính (CT): Chụp CT cho hình ảnh chi tiết về vùng mũi họng, giúp xác định kích thước và sự lan truyền của khối u.
- Chụp cộng hưởng từ (MRI): Chụp MRI cho hình ảnh chi tiết về vùng mũi họng, giúp xác định sự lan truyền của khối u vào các cơ quan lân cận.
- Xét nghiệm PET-CT: Xét nghiệm PET-CT giúp xác định sự lan truyền của khối u vào các cơ quan lân cận, nhất là các hạch lymph.
Các lựa chọn điều trị ung thư vòm họng
Điều trị ung thư vòm họng phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm giai đoạn của bệnh, tình trạng sức khỏe chung của bệnh nhân, và nguyện vọng của bệnh nhân. Các lựa chọn điều trị chính gồm:
1. Phẫu thuật
Phẫu thuật là cách điều trị chính cho ung thư vòm họng ở giai đoạn đầu, nhằm loại bỏ khối u và các hạch lymph bị ảnh hưởng.
*Các kỹ thuật phẫu thuật
- Phẫu thuật nội soi: Phẫu thuật nội soi dùng dụng cụ nội soi có camera để loại bỏ khối u qua lỗ mũi, không cần phẫu thuật mở lồng ngực.
- Phẫu thuật mở: Phẫu thuật mở dùng kỹ thuật mở lồng ngực để loại bỏ khối u và các hạch lymph bị ảnh hưởng, thường được áp dụng cho ung thư vòm họng ở giai đoạn muộn.
2. Xạ trị
Xạ trị là phương pháp dùng tia xạ để tiêu diệt các tế bào ung thư. Xạ trị có thể được áp dụng như là điều trị chính cho ung thư vòm họng ở giai đoạn đầu hoặc muộn.
- Kỹ thuật xạ trị
- Xạ trị ngoại: Dùng tia xạ bên ngoài cơ thể để tiêu diệt các tế bào ung thư.
- Xạ trị trong: Dùng tia xạ ở bên trong cơ thể, thường được áp dụng cho ung thư vòm họng ở giai đoạn muộn.
3. Hóa trị
Hóa trị là phương pháp dùng thuốc hóa chất để tiêu diệt các tế bào ung thư. Hóa trị thường được áp dụng cho ung thư vòm họng ở giai đoạn muộn, hoặc sau phẫu thuật để ngăn chặn sự tái phát của ung thư.
- Kỹ thuật hóa trị
- Hóa trị thường quy: Dùng thuốc hóa chất qua đường tiêm chích hoặc uống.
- Hóa trị tiêu diệt gốc: Dùng thuốc hóa chất có độ gây độc cao để tiêu diệt các tế bào ung thư ở giai đoạn muộn, nhưng có thể gây ra tác dụng phụ nghiêm trọng.
4. Kết hợp các phương pháp điều trị
- Kết hợp xạ trị và hóa trị là phương pháp điều trị thường được áp dụng cho ung thư vòm họng ở giai đoạn muộn.
- Kết hợp phẫu thuật, xạ trị và hóa trị là phương pháp điều trị có thể được áp dụng cho ung thư vòm họng ở giai đoạn muộn, nhằm loại bỏ khối u, tiêu diệt các tế bào ung thư và ngăn chặn sự tái phát của ung thư.
5. Điều trị hỗ trợ
- Điều trị hỗ trợ nhằm giảm các triệu chứng của bệnh, cải thiện chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân, và hỗ trợ bệnh nhân trong quá trình điều trị.
- Các biện pháp điều trị hỗ trợ gồm:
- Điều trị đau: Dùng thuốc giảm đau, xạ trị đau, hoặc phẫu thuật để giảm đau cho bệnh nhân.
- Điều trị nôn mửa: Dùng thuốc chống nôn mửa, chế độ ăn uống phù hợp để giảm nôn mửa cho bệnh nhân.
- Điều trị khô miệng: Dùng thuốc bôi miệng, uống nhiều nước, nhai kẹo cao su để giảm khô miệng cho bệnh nhân.
- Vật lý trị liệu: Giúp bệnh nhân cải thiện chức năng nuốt, nói, và thở.
- Hỗ trợ tâm lý: Giúp bệnh nhân vượt qua cơn khổ đau và tâm lý lo lắng của bệnh tật.
Phòng ngừa và kiểm soát ung thư vòm họng
Mặc dù không thể ngăn chặn hoàn toàn sự phát sinh của ung thư vòm họng, nhưng chúng ta có thể giảm nguy cơ bị bệnh bằng cách thay đổi lối sống và biện pháp phòng ngừa sau:
1. Hạn chế tiếp xúc với khói bụi và hóa chất độc hại
- Tránh hút thuốc lá và tiếp xúc với khói thuốc lá.
- Sử dụng khẩu trang khi làm việc trong môi trường bị ô nhiễm.
- Tuân thủ các quy định về an toàn lao động trong công việc liên quan đến hóa chất độc hại.
2. Thực hiện chế độ ăn uống lành mạnh
- Hạn chế tiêu thụ thực phẩm muối, đồ ăn chế biến sẵn, đồ uống có gas.
- Ăn nhiều rau củ quả tươi, các loại thực phẩm giàu vitamin và khoáng chất.
3. Hạn chế uống bia rượu
- Hạn chế uống bia rượu, hoặc nếu uống thì nên uống với lượng vừa phải.
- Thường xuyên kiểm tra sức khoẻ để phát hiện bệnh sớm.
4. Tiêm vắc xin phòng virus EBV và HPV
- Tiêm vắc xin EBV có thể giảm nguy cơ bị nhiễm virus EBV, nhưng hiệu quả của vắc xin này còn bị tranh cãi.
- Tiêm vắc xin HPV có thể giảm nguy cơ bị nhiễm virus HPV, nhất là các loại HPV gây ung thư vòm họng, ung thư cổ tử cung và các loại ung thư khác.
5. Tầm quan trọng của sàng lọc ung thư vòm họng
- Sàng lọc ung thư vòm họng giúp phát hiện bệnh sớm, tăng khả năng điều trị hiệu quả và cải thiện tiên lượng của bệnh nhân.
- Các phương pháp sàng lọc ung thư vòm họng gồm:
- Khám lâm sàng định kỳ bởi bác sĩ chuyên khoa tai mũi họng.
- Nội soi mũi họng định kỳ cho những người có yếu tố nguy cơ cao.
- Xét nghiệm sinh thiết cho những người có triệu chứng bất thường.
Tầm quan trọng của sàng lọc ung thư vòm họng
Sàng lọc ung thư vòm họng là một phần quan trọng trong việc phòng ngừa và kiểm soát bệnh. Phát hiện sớm ung thư vòm họng giúp tăng khả năng chữa trị hiệu quả và cải thiện tiên lượng cho bệnh nhân.
1. Lợi ích chính của việc sàng lọc
- Phát hiện bệnh ở giai đoạn đầu, khi khối u chưa lan truyền, tăng khả năng chữa khỏi.
- Giảm nguy cơ phải tiến hành các phương pháp điều trị xâm lấn như phẫu thuật.
- Cải thiện chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân bằng cách giảm các triệu chứng và tác dụng phụ của điều trị.
2. Nhóm người nên sàng lọc ung thư vòm họng
- Những người có tiền sử gia đình bị ung thư vòm họng.
- Những người tiếp xúc thường xuyên với môi trường bị ô nhiễm, khói bụi, hóa chất độc hại.
- Những người có thói quen ăn uống không lành mạnh, uống nhiều bia rượu, hút thuốc lá.
- Những người có triệu chứng bất thường ở vùng mũi họng, như sổ mũi kéo dài, đau họng, khó nuốt, giọng nói thay đổi, sưng cổ.
3. Khuyến nghị sàng lọc định kỳ
- Khám lâm sàng định kỳ bởi bác sĩ chuyên khoa tai mũi họng 1 lần/năm cho những người có yếu tố nguy cơ cao.
- Nội soi mũi họng định kỳ 2-3 năm/lần cho những người có yếu tố nguy cơ cao.
Kết luận
Ung thư vòm họng là một căn bệnh nguy hiểm, nhưng nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách, tỷ lệ sống sót của bệnh nhân sẽ cao hơn. Bài viết của IPD.EDU sẽ giúp bạn biết được việc chẩn đoán sớm thông qua các phương pháp kiểm tra định kỳ, nhận biết triệu chứng ban đầu, và tìm kiếm điều trị hiệu quả là rất quan trọng. Chăm sóc và hỗ trợ cho bệnh nhân ung thư vòm họng cũng là một phần quan trọng trong quá trình này, giúp họ vượt qua khó khăn, tâm lý và duy trì mong muốn sống.
